Om met de deur in huis te vallen: Martyrs is waarschijnlijk de meest onaangename film die U dit jaar te zien krijgt. Aangezien het een horrorfilm is, kan dit gelden als een aanbeveling, horrorfilms dienen immers kijkers de stuipen op het lijf te jagen, en dat doet Martyrs zeker, maar dat is niet het hele verhaal.

In de openingsscène zien we hoe een jong meisje ontsnapt uit een verlaten pakhuis. Ze is geruime tijd gemarteld, maar niet seksueel misbruikt, en weigert te spreken over wat haar is overkomen. Haar naam is Lucie en ze wordt in een weeshuis geplaatst, alwaar ze vriendschap sluit met een meisje van haar leeftijd, Anna.

Vijftien jaar later: we maken kennis een op het eerste gezicht normaal gezin, vader, moeder, twee kinderen. Er wordt aangebeld en Lucie staat voor de deur, gewapend met een hagelgeweer. Waarom hebben jullie me dit aangedaan, schreeuwt ze. Op meedogenloze wijze wordt het gezin uitgemoord, één voor één, koelbloedig . Anna heeft al die tijd buiten gewacht, niet wetende wat haar vriendin van plan was. Volgens Lisa waren het de man en de vrouw die haar vijftien jaar eerder hebben ontvoerd en systematisch gemarteld.

We zijn dan een kwartier ver, en de gruwel lijkt voorbij, maar we staan pas aan het begin. Twee vragen dringen zich op: was Lucie (letterlijk) aan het goede adres, en is het spookachtige wezen dat telkens opduikt echt of enkel een hersenschim? Die vragen zijn een half uur later beantwoord, maar wederom weet regisseur Laugier een nieuwe doos van Pandora te openen, en de rampen die eruit ontsnappen zijn nog gruwelijker dan al het voorafgaande...

Als horrorregisseur slaagt Laugier ruimschoots voor zijn examen; door de ongewone, brokkelige vertelstructuur, wordt men als kijker voortdurend op het verkeerde been geplaatst en in spanning gehouden over wat komen gaat; diverse wendingen zijn volstrekt onvoorspelbaar en sommige scènes grijpen je naar de keel en houden je in een ware wurggreep. De vertolkingen van de beide jonge actrices zijn subliem en sommige van de make-up effecten haast ongelooflijk.

Tot zover niets dan lof, maar Martyrs wil nadrukkelijk meer zijn dan een horrorfilm. We zijn hier niet op het terrein van de ongecompliceerde horrorporno à la Hostel of de postmoderne gruwelkolder à la Ichi the Killer. Laugier wil met Martyrs sociaal commentaar leveren, en daarnaast ook nog eens de filosoof en theoloog uithangen, en op die punten gaat het mis.

Zoals gezegd is er in Martyrs geen sprake van seksueel misbruik. Ik had sterk de indruk dat Laugier dit gegeven benadrukte om beschuldigingen te voorkomen dat hij de affaire Dutroux commercieel exploiteert. Het is haast onmogelijk om bij het zien van Martyrs niet aan Dutroux te denken, de Belgische gek die jonge meisjes in zijn kelder gevangen hield om ze seksueel uit te buiten. Wie de affaire Dutroux heeft gevolgd, weet dat veel kwesties nooit helemaal zijn opgelost: Dutroux zelf heeft steeds beweerd dat hij slechts een radertje was in een veel groter netwerk, dat zich tot in de hoogste kringen vertakte. Vervolgens werden in diverse boeken en krantenartikelen allerlei samenzweringstheorieën ontwikkeld. Persoonlijk heb ik nooit veel van die theorieën geloofd: ik acht de hogere kringen tot alles in staat, maar ik kan me nauwelijks voorstellen dat een machtig crimineel netwerk gebruik zou maken van een sociale misfit als Dutroux.

Ook in Martyrs is sprake van een martelkelder waarin jonge meisjes langdurig worden vastgehouden. Het netwerk dat achter de ontvoeringen zit, bestaat echter uit een stelletje religieuze maniakken, die zijn geïnteresseerd in het leven na de dood. De theorie die wordt ontvouwd is dat iemand die de marteldood sterft, een blik is vergund in het hiernamaals; ‘martelaar’ is immers afgeleid van het Griekse martyrion (getuigenis). Om die reden noemde Laugier zijn film reeds een ‘bij uitstek katholieke’ film (dit in antwoord op beschuldigingen van gratuit sadisme).

De afleiding is juist, maar binnen het katholieke geloof, heeft martelaar een geheel andere betekenis : een martelaar is iemand die zijn geloof niet wenst af te zweren onder de ergste bedreigingen en/of martelingen. De meisjes in de film wordt niets gevraagd, men geeft ze niet de kans (zoals een christelijke martelaar) om hun ‘geloof’ af te zweren. De hele theorie van Laugier is dus flauwekul en dient enkel om het grofste sadisme ooit vertoond een quasi-intellectueel vernisje te schenken. Ruim een halfuur lang zien we hoe een van de meisjes beurs wordt geslagen, gestompt en geschopt, en uiteindelijk – ik maak u niks wijs – levend wordt gevild.

Laugier filmt het allemaal met een loden ernst en precisie die de hele zaak volstrekt onverdraaglijk maakt. Wat de betekenis en achtergrond van het begrip ‘martelaar’ aangaat, is Laugier in de war met de islam: binnen het islamitisch geloof, wordt een martelaar - shahied in het Arabisch - inderdaad een getuige genoemd, en ook als zodanig beschouwd: shahied is afgeleid van de wortel sh-h-d (sjiem-haa-daal, de uitspraak is ongeveer shahada), ‘getuige zijn’, ‘waarnemen’. Een moslim die zich opblaast terwijl hij Allah-oe-akbar schreeuwt, is getuige van God (en God is getuige van hem).

Hoe moet je Martyrs nu beoordelen? Ik ben geen pastoor die mensen vertelt wat ze wel en niet mogen doen, ik wil ook geen pleidooi houden voor censuur. Maar ik hou me het recht voor deze film een walgelijke smeerboel te vinden, gedraaid door iemand die welbeschouwd net zo geschift als de gekken die hij in zijn film afbeeldt.