Ook het boek van Verhulst was zeer succesvol. Het kreeg niet alleen goede kritieken, maar ging ook grif over de toonbank. De roman was anekdotisch, nostalgisch en grappig – althans grappig bedoeld – en de hoofdpersoon  was een sympathieke underdog. Allemaal dingen waar de Vlaamse lezer dol op is. Het verschil was dat De Helaasheid der Dingen niet was geschreven in het sappige taaltje van de meeste schrijvers, maar in een doelbewust zeer literaire stijl.

De hoofdpersoon van De Helaasheid der Dingen is ene Gunther, een elfjarige jongen die samen met zijn alcoholistische vader inwoont bij zijn grootmoeder. Ook de drie broers van zijn vader, eveneens zware drinkers, wonen nog altijd thuis. Het leven binnen de familie Strobbe is niet gemakkelijk: het is armoe troef, het weinige geld gaat op aan drank, en niemand wil iets te maken hebben met deze familie van vetkezen (de moeder van Gunther is ook weggelopen van haar man). Gunther, die schrijversambities heeft, begrijpt dat hij uit deze wereld moet ontsnappen, maar weet niet hoe. 
 

 

Regisseur Van Groeningen heeft een paar tekortkomingen van het boek weggewerkt: de losse verzameling anekdotes, is vervangen door een gelaagd scenario dat heen en weer springt in de tijd en de jeugdervaringen van de hoofdpersoon nu presenteert als een raamvertelling. Dat werkt vrij goed. De wat plechtstatige stijl is vervangen door een beeldtaal die recht-voor-zijn-raap is en je met de neus op de (niet zo fraaie) feiten drukt. Ook dat werkt. Wat echter niet werkt, is de dominante, veel te literaire voice over, die weer teruggrijpt op de sfeer van het boek.

Ondanks de verschillen, zijn de meest markante scènes in het boek, ook de meest markante scènes in de film. Het leukste voorbeeld is waarschijnlijk de alcoholische Tour de France, georganiseerd door Gunthers oom Breejen (inderdaad een kleerkast), waarbij de bergen worden vervangen door sterke drank (hoe steiler de bergen, hoe hoger het alcoholpercentage). Doordat Gunther nu zichtbaar is (en niet enkel de verteller) begrijp je zijn benarde situatie soms ook beter. Als hij zijn eerste vriendinnetje thuisbrengt, een vroegrijp meisje uit de buurt, is het zijn jongste oom (die zijn oudere broer had kunnen zijn) die ermee in bed duikt. Je voelt de pijn van de jongen.

De Helaasheid der Dingen heeft veel moois, maar het grote enthousiasme waarmee de film in Vlaanderen (en soms ook in het buitenland) werd onthaald, deel ik niet. Het raakt me niet: ondanks de goede vertolkingen heb ik voortdurend het gevoel dat ik naar acteurs zit te kijken die voor marginalen spelen. Dat is natuurlijk ook het geval, maar kan nooit de bedoeling zijn geweest van de regisseur. De inventieve structuur van het scenario, keert zich uiteindelijk ook enigszins tegen de film. Van Groeningen lijkt als filmer zelf literaire ambities te koesteren. De literatuur waarmee hij graag geïdentificeerd zou worden, lijkt me echter die van verfijnde schrijvers als Nabokov (Geheugen Spreek) of Gerard Reve (Werther Nieland). In werkelijkheid staat zijn film dichter bij de ruige aanpak van Charles Bukovski. Hij is, anders gezegd, goed op weg, maar de weg is nog lang.

Noot: Zie erop toe dat de versie die je bekijkt ondertiteld is; het accent dat in de film gesproken wordt, het 'Oilsts' is zelfs voor Vlamingen moeilijk te volgen.