Met Zwartboek keerde Paul Verhoeven in 2006 terug op het vertrouwde Hollandse nest. Het was zijn eerste Nederlandse speelfilm sinds De Vierde Man (1983). De commentaren waren verdeeld maar Zwartboek werd een doorslaand succes: ruim anderhalf miljoen Nederlanders kochten een bioscoopkaartje en in 2008 werd de film door het publiek ook nog verkozen tot beste Nederlandse speelfilm aller tijden. 

 

Eind 1944. Het Zuiden van Nederland is bevrijd, maar boven de grote rivieren wordt de strijd in alle hevigheid voortgezet. Rachel, een jonge Joodse vrouw, krijgt te horen dat de Duitsers haar op het spoor zijn en besluit naar het vrije Zuiden te vluchten. Tijdens de vlucht wordt ze herenigd met haar ouders en haar broer, maar de boot die hen over de Biesbosch brengt, wordt onderschept door de SS en Rachel overleeft als enige de slachtpartij. Ze sluit zich aan bij het verzet en maakt tijdens een treinrit bij toeval kennis met Hauptsturmführer Müntze, een officier van de SD (Sicherheitsdienst). De leider van het verzet vraagt haar nu om Müntze te verleiden, om zodoende toegang te krijgen tot het Duitse hoofdkwartier. Het plan lijkt te slagen, maar dan ontdekt Rachel dat ze verliefd is geworden op de man die - wie weet - haar aartsvijand is ...

 

Met Zwartboek keert Verhoeven ook terug naar de Tweede Wereldoorlog, die reeds diende als achtergrond voor Soldaat van Oranje (1977). Er zijn overeenkomsten tussen beide films, maar terwijl Soldaat van Oranje in de eerste plaats een avonturenverhaal was vol heroïek en patriotisme, is Zwartvoek eerder een grimmige thriller met een tamelijk dubbelzinnige houding tegenover goed en kwaad: een Nazi kan onder druk plots menselijke trekjes vertonen, terwijl een goed vaderlander kan uitgroeien tot een verrader indien hem een pistool op het hoofd wordt geplaatst. 

 

Als thriller is Zwartboek vakkundig in elkaar geknutseld: het verhaal heeft vaart en diverse scènes zijn behoorlijk spannend. Het scenario is grotendeels fantasie, maar voor het personage  Rachel stonden twee historische verzetsstrijdsters model, Esmée van Eeghen en Kitty van der Have (die beiden, net als Rachel, een affaire hadden met een Duitser). Er zijn ook verwijzingen naar historische gebeurtenissen, met name de Weinreb-affaire en de (onopgeloste) moord op een Haagse notaris, F. De Boer, vlak na de bevrijding (1). Het slot - met Rachel die moet bewijzen dat ze niet met de Duitsers heeft gecollaboreerd - lijkt beïnvloed door de roman De Donkere Kamer van Damokles van W.F. Hermans (maar de ontknoping is radicaal verschillend). 

 

Zwartboek is zeker niet de beste Nederlandse film uit de geschiedenis, en zelfs niet de beste film van Paul Verhoeven. Het is wel één van Verhoevens meest toegankelijke (en minst extreme) films. Er zijn een paar baldadige momenten - Verhoeven blijft Verhoeven -  maar de seksscènes doen bijna preuts aan in vergelijking met wat ons in Turks Fruit (1973) werd voorgetoverd.